بازی درمانی برای اختلال خواندن: راهکارهای شاد و موثر برای تقویت مهارت خواندن

اختلال یادگیری یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که ممکن است والدین در فرایند تربیت و آموزش کودکان با آن مواجه شوند. ممکن است برخی از کودکان در فرآیند تحصیل در درک برخی از مفاهیم ریاضی، نوشتاری و بسیاری دیگر از زمینه‌ها دچار مشکل باشند؛ در این شرایط تشخیص و درمان به موقع از آسیب‌های آینده به کودک جلوگیری خواهد کرد.

از آنجایی که معمولا این اختلالات با برخورد نامناسب و ناآگاهانه پیش روی سریع‌تری خواهند داشت، اهمیت آموزش و آگاهی والدین و مربیان چند برابر می‌شود. به همین علت در این مقاله قصد داریم ۱۰ کتاب اختلال یادگیری معتبر درباره اختلال یادگیری را معرفی کنیم تا والدین، معلمان و حتی متخصصان بتوانند با دانش بیشتری به مواجهه با این موضوع بپردازند.

اختلال یادگیری چیست؟ مروری بر انواع و ویژگی‌ها

اختلال یادگیری به وجود یک مشکل در سیستم عصبی اشاره دارد که از دریافت و پردازش صحیح اطلاعات جلوگیری می‌کند. چالش در فرآیندهای روان‌شناختی پایه از رفتار صحیح نوشتاری، گفتاری و محاسباتی جلوگیری کرده و ارتباط کودک با محیط را کاهش خواهد داد. اما نکته امیدوارکننده این است که اگر درمان این بیماری‌ها با استفاده از کتاب اختلال یادگیری از سنین پایین شروع شود، احتمالا به نتایج خوبی خواهد رسید.

برخی از رایج‌ترین انواع این اختلالات عبارتند از:

• دیسلکسیا: مشکل در خواندن، شناسایی کلمات، و درک متن که معمولا توسط معلم کلاس اول کشف می‌شود. کودکان با داشت این اختلال در برقراری ارتباط بین حروف و صداها دچار مشکل هستند. درواقع ذهن آن‌ها کلمات و جملات را تفسیر نمی‌کند. معمولا سرعت خوانش در این کودکان بسیار پایین است.
• دیسگرافیا: دیسگرافیا اختلالی است که باعث دشواری در نوشتن، ساختار جملات و نگارش صحیح می‌شود. گاها کودکانی که این مشکل را دارند، در هماهنگی ذهن و دست دچار مشکل شده و دست‌های ناخوانا و عدم توانایی در کپی کردن جملات را تجربه می‌کنند.
• دیسکالکولیا: مشکل در درک مفاهیم ریاضی و انجام محاسبات ساده نشان از این اختلال دارد که معمولا توسط معلم‌ها کشف و پیگیری خواهد شد. کودکان مبتلا به دیسکالکولیا معمولا در شمارش اعداد، حفظ الگوها، حفظ علامت‌ها، اندازه‌گیری و درک عملکرد اعداد ناتوان هستند.

یک نکته مهم که در منابع کمک آموزشی اختلال یادگیری بسیار به والدین و مربیان تاکید می‌شود این است که تفاوت این اختلالات با مشکلاتی چون کم‌توانی ذهنی یا اختلال بیش‌فعالی (ADHD) بسیار زیاد است. برای درک بهتر ایت تفاوت به جدول زیر توجه داشته باشید:

چرا کتاب‌های اختلال یادگیری برای والدین و معلمان ضروری‌اند؟

همانطور که می‌دانید، معمولا اولین شخصی که بیشترین زمان را برای آموزش و یادگیری کودک صرف می‌کند، والدین و مربیان او هستند. گاها خانواده‌ها برای آگاهی از این بیماری و روش‌های درمان چالش‌های بسیار زیادی را تجربه می‌کنند، به همین علت وجود یک منبع آموزشی صحیح و کتاب برای والدین کودکان با اختلال یادگیری بسیار کمک کننده خواهد بود.

علاوه بر والدین، مربیان هم ساعات زیادی را در طول روز درگیر آموزش کودکان هستند و تصمیمات مرتبط با برنامه رشد و یادگیری کودکان با ایشان خواهد بود. به همین علت یادگیری روش‌هایی مانند تقسیم‌بندی مطالب، استفاده از ابزارهای چندرسانه‌ای یا تمرینات ساختارمند از روی کتاب‌ها برای مربیان هم کارآمد است. برخی از بهترین کتاب اختلال ‌های یادگیری شامل را در ادامه بررسی می‌کنیم.

معرفی ۱۰ کتاب برتر اختلال یادگیری (ایرانی و بین‌المللی)

در ادامه، به معرفی ۱۰ کتاب معتبر در حوزه اختلال یادگیری می‌پردازیم که برای گروه‌های مختلف مفید هستند:

کتاب‌های ایرانی

1. اختلال یادگیری (خواندن، نوشتن، ریاضی) – الهه اکبری: کتاب روان و قابل فهم برای والدین و مربیان که درباره درمان اختلالات یادگیری، مخصوصاً در حوزه‌های خواندن، نوشتن و ریاضی مطالب مفیدی ارائه کرده است. این کتاب مانند راهنمای علمی اختلال یادگیری درباره علت ایجاد این اختلالات صحبت می‌کند و با بررسی کیس‌های مختلف، راهکارهای عملی خوبی به اطرافیان کودک ارائه می‌کند.
2. درمان اختلالات دیکته‌نویسی – مصطفی تبریزی: همانطور که از اسم کتاب مشخص است، این کتاب درباره مشکلات نوشتاری کودکان به صورت مخصوص صحبت می‌کند. در این کتاب نویسنده تجربیات بالینی خود را برای درمان این اختلال بکار گرفته است.
3. درمان اختلال خواندن – مصطفی تبریزی: تمرکز این کتاب به عنوان کتاب اختلالات خاص یادگیری بر روی مهارت خواندن کودکان است. در این کتاب بیشتر تاکید بر روی راهکارهای درمانی است تا ریشه شناسی بیماری؛ در نتیجه والدین برای پیدا کردن راهکارهای عملی حتما از این کتاب استفاده کنند.
4. اختلالات یادگیری – غلامعلی افروز: اگر به دنبال آثار مرجع در حوزه روان‌شناسی تربیتی هستید، این کتاب انتخاب خوبی است. این کتاب خیلی به والدین و مربیان که بیشتر به دنبال راهکارهای عملی هستند، پیشنهاد نمی‌شود. این کتاب عمدتا درباره تحلیل اختلالات یادگیری صحبت می‌کند.
5. ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات یادگیری – افسانه تاجیک: اگر در موقعیتی قرار دارید که تشخیص زودهنگام شما فرآیند درمان را جلو خواهد انداخت، خواندن این کتاب را اکیدا پیشنهاد می‌کنیم. فرآیند شناسایی و مداخلات درمانی در این کتاب  به صورت متخصصانه بررسی شده‌اند.

کتاب‌های بین‌المللی (ترجمه‌شده یا انگلیسی)

1. Overcoming Dyslexia – Sally Shaywitz: اگر کودک شما در خواندن دچار اختلال و چالش است، این کتاب بهترین گزینه خواهد بود. در این کتاب راهکارهای علمی برای درمان نارساخوانی ارائه شده است.
2. The Dyslexia Empowerment Plan – Ben Foss: این کتاب یک نمونه تخصصی است که برای پزشکان و اساتید نوشته شده. این کتاب درمان نارساخوانی است و علمی راجب این مبحث صحبت کرده است.
3. Learning Disabilities: From Identification to Intervention – Jack M. Fletcher et al: این کتاب  را تنها در شرایطی مطالعه کنید که قرار باشد به صورت تخصصی در زمینه مراحل شناسایی و مداخله برای انواع اختلالات یادگیری به‌صورت آکادمیک کار کنید.
4. The Shut-Down Learner – Richard Selznick: می‌توان گفت که این کتاب در میان انواع کتاب برای والدین کودکان با اختلال یادگیری، بهترین انتخاب است. در این کتاب نحوه تعامل با کودکان دارای اختلال صحبت می‌شود. تمرکز این کتاب بر ایجاد انگیزه در کودکانی است که به‌دلیل ناتوانی‌های خود از یادگیری ناامید شده‌اند.
5. Teaching Students with Learning Disabilities – Roger Pierangelo: اگر مربی هستید، مطالعه این کتاب  را از دست ندهید. در این کتاب استراتژی‌های آموزش به این کودکان و نحوه همراه کردن خانواده‌ها به خوبی توضیح داده شده است.

مقایسه کتاب‌های ایرانی و بین‌المللی: کدام را انتخاب کنیم؟

همیشه انتخاب بین منابع کمک آموزشی اختلال یادگیری سخت خواهد بود. از طرفی تعداد کتاب‌های ایرانی و خارجی که در زمینه اختلال یادگیری نوشته شده‌اند، بسیار زیاد است. اما در نهایت این نیاز و موقعیت کاربر است که مشخص می‌کند کدام انتخاب مناسب‌تر خواهد بود.

در حال کلی اگر والدین این کودکان هستید و یا به عنوان یکی از اطرافیان این کودکان می‌خواهید اطلاعات کامل‌تری داشته باشد، بهتر است سراغ منابع ایرانی بروید که باتوجه به شرایط بومی و فرهنگی ایران طراحی و نوشته شده‌‌اند.

اما این مسئله قابل انکار نیست که عمق علمی مطالب در منابع خارجی و کتاب برای معلمان اختلال یادگیری بالاتر است. به همین خاطر به پژوهشگران، اساتید و دانشجویان پیشنهاد می‌کنیم که مطالعه این کتاب‌ها را در اولویت قرار بدهند. البته نسخه‌های خارجی بیشتر به صورت الکترونیکی در دسترس هستند و تعدادی از آن‌ها که ترجمه شده‌اند، قیمت بالایی دارند.

راهنمای انتخاب کتاب مناسب برای والدین و معلمان

اما واقعا کدام کتاب اختلال یادگیری برای من مناسب است؟ بر اساس کدام فاکتورها باید کتاب مناسب را انتخاب کنم؟ بر اساس شرایط هر شخص، ما فاکتورهای زیر را در تصمیم‌گیری موثر می‌دانیم:

کتاب اختلال یادگیری برای والدین

• داشتن زبان روان و ساده
• تمرکز بر تنظیم روابط احساس و عاطفی کودک و والدین
• نکات علمی به صورت قابل فهم و نه مملو از اصطلاحات تخصصی
• راهکارهای خانگی درمان اختلال‌ها

کتاب اختلال یادگیری برای معلمان

• داشتن مطالبی مرتبط با استراتژی‌های تدریس
• وجود تمرینات ساختاریافته
• ارائه روش‌های ارزیابی

کتاب اختلال یادگیری برای متخصصان

• کتاب بر پایه پژوهش‌های علمی
• کیس استادی
• تجربیات بالینی اساتید بزرگ

توجه داشته باشید که در زمان خرید کتاب‌های مرتبط در زمینه سلامتی بررسی پیشینه و سطح علمی نویسنده بسیار اهمیت دارد. معمولا بخشی از این کتاب‌ها از تجربه بالینی خود نویسندگان است. همچنین سطح علمی کتاب باید با خواسته‌ای که شما از کتاب دارید، هماهنگ باشد. حتی ممکن است کتاب متخصصان بسیار سنگین و مملو از اصطلاحات تخصصی نوشته شده باشد و این محتوا مخاطب عام را خسته کند. 

  منابع مکمل برای یادگیری درباره اختلالات یادگیری

افزون بر کتاب‌ها، منابع متنوع دیگری برای آشنایی با اختلالات یادگیری وجود دارند:

• اپلیکیشن‌ها: مانند نرم‌افزارهای تقویت خواندن و نوشتن Kazemi.n که هر ساعت از روز در هر مکانی در دسترس هستند.
• دوره‌های آنلاین: دوره‌های آموزشی برای والدین و معلمان در پلتفرم‌هایی مثل مکتب‌خونه یا فرادرس معمولا از کیفیت بالایی برخوردار هستند و نظرات کاربران را به وضوح نشان می‌دهند.
• وب‌سایت‌ها: مانند Understood.org، LDOnline.org و استادبانک وب سایت‌های علمی و قابل اعتمادی می‌باشند.
• ویدئوها و پادکست‌ها: آموزش‌های چندرسانه‌ای برای یادگیری ساده‌تر و جذاب‌تر با زبانی ساده‌تر مفاهیم را توضیح می‌دهند.

  چگونه از کتاب‌های اختلال یادگیری بیشترین بهره را ببریم؟

همانطور که قطعا تا به امروز تجربه کرده‌اید، مطالعه سطحی و با سرعت مباحث علمی که نیاز به تمرین عملی دارند، هیچگاه نمی‌تواند به صورت موثر کارساز باشد. به همین خاطر بهتر است برای زمانی که میگذاریم ارزش قائل باشیم و سعی کنیم با انجام برخی از تکنیک‌ها، عمق فهم خود از کتاب را افزایش دهیم.

اولین پیشنهاد مطالعه فعال و یادداشت نکات ضروری و مهم متن کتاب است. در این حالت مجبور می‌شوید حتما کتاب را با دقتی مطالعه کنید که حتما خلاطه خوبی از آن بنویسید. 

همچنین هیچ چیزی مثل شنید تجربه و نظر دیگران بر روی مطالب مشترکی که مطالعه می‌شود، ما را با ابعاد موضوع آشنا نمی‌کند. به همین علت حتما با خانواده‌های درگیر این مسئله و یا اساتید خود درباره کتاب‌ها و مطالب صحبت کنید.

به عنوان یک معلم زمانی که کتاب برای معلمان اختلال یادگیری را مطالعه می‌کنید، حتما راهکارها را در مدرسه اجرا کنید و از خانواده این کودکان بخواهید که همراه شما باشند.

  داستان‌های موفقیت: تأثیر کتاب‌ها بر زندگی کودکان با اختلال یادگیری

هنگام مطالعه کتاب اختلال یادگیری خانواده‌ها با غم عجیبی دست و پنجه نرم می‌کنند. احساس استرس و غم همزمان می‌تواند هر شخصی را ناامید کند. مطالعه کیس استادی‌های موفق و نمونه افراد مشهور جهان با اختلال یادگیری، امید و شادی از دست رفته را به این خانواده‌ها بازمی‌گرداند.

یکی از نمونه‌های مشهور که در مدرسه متوجه اختلال یادگیری او شدند، توماس ادیسون بود. هر چند که در مدرسه او را کند ذهن می‌دانستند، اما تلاش‌های مادرش او را به یکی از بزرگ‌ترین نوابغ دنیا تبدیل کرد. تنها نکته مهم عدم ناامیدی است. هیچوقت هوش بچه‌ها را با اختلال در یادگیری یکسان نبینید. گاهی برخی از این کودکان بسیار باهوش و با استعداد هستند. 

نتیجه‌گیری

قدم بعدی پس از تشخیص اختلال و نوع آن، افزایش آگاهی والدین و مربیان است. استفاده از منابع معتبر مانند کتاب‌های معرفی‌شده در این مقاله می‌تواند درک بهتری از نیازهای این کودکان ایجاد کند.

به همین خاطر پیشنهاد می‌کنیم در صورت نیاز حتما با مشاوران ما درباره انتخاب کتاب صحیح صحبت کنید و اگر تجربه‌ای در زمینه استفاده از انواع کتاب‌ اختلال یادگیری دارید، حتما با ما به اشتراک بگذارید.

شاید در سال‌های گذشته زمانی که بحث از درمان اختلال یادگیری می‌شد، بسیاری از افراد راهکاری برای آن نداشتند. اما خوشبختانه امروزه علم به‌اندازه‌ای پیشرفت کرده است که انواع اختلالات یادگیری قابل درمان خواهند بود. تنها نکته مهم که مربیان و والدین باید به آن هوشیار باشند، تشخیص سریع و به‌موقع و مراجعه به پزشک برای درمان است. 

همانطور که می‌دانید انواع اختلالات در یادگیری کودکان از انجام صحیح فرآیند نوشتن، خواندن، درک مفاهیم و ایده‌ها جلوگیری خواهد کرد. به همین دلیل در صورت عدم تشخیص و مداخله به‌موقع، می‌تواند منجر به افت تحصیلی، کاهش عزت‌نفس و مشکلات اجتماعی شود. همراه ما باشید تا راهکارهای درمانی این اختلال را بیشتر بشناسید.

آیا اختلال یادگیری قابل درمان است؟

در یک پاسخ کوتاه به سوال آیا اختلال یادگیری درمان دارد؟ باید بگوییم، بله. درمان اختلال یادگیری وجود دارد. البته این درمان بسته به نوع اختلال و ویژگی‌های شخصیتی کودک متفاوت است. دو نکته کلیدی درباره فرآیند درمان وجود دارد. اولین مورد این است که نباید اختلال یادگیری را با هر نوع بیماری ذهنی دیگر مانند ناتوانی ذهنی اشتباه بگیرید.

همچنین متخصصان تاکید می‌کنند که تشخیص زودهنگام و به موقع تا حد زیادی فرآیند درمان را تسریع می‌بخشد و از چالش‌های جدی کودکان در فرآیند یادگیری جلوگیری خواهد کرد.  در سایت Dr.Plays انواع خدمات تست و ارزیابی شرایط یادگیری کودکان انجام می‌شود. اگر هرگونه ایراد در فرآیندهای یادگیری کودک مشاهده می‌کنید، بهتر است حتما در این زمینه با متخصصان مشورت کنید.

راه های درمان اختلال یادگیری در سال‌های اخیر نوین شده و به سمت درمان‌های غیردارویی رفته است. برای حل این اختلال معمولا از روش‌های مداخلات شناختی و درمان‌های رفتاری استفاده می‌شود. درمان کیس‌هایی که با روش‌های غیر دارویی به دنبال بهبود آن‌ها هستیم، با بررسی خود کودک و ویژگی‌های حسی و شناختی او آغاز خواهد شد. در ادامه بیشتر با انواع راه‌ های درمان اختلال یادگیری آشنا خواهیم شد.

روش‌های نوین درمان اختلال یادگیری

همانطور که اشاره کردیم، رد سال‌های اخیر دانشمندان به کمک دانشی که از بررسی هزاران کیس و پیشرفت‌های علم، توانسته‌اند به راهکارهای جدیدی در جهت درمان اختلال یادگیری برسند. انتخاب روش درمانی درست که البته باید توسط پزشک متخصص صورت بگیرد، تاثیر بسیار زیادی در میزان جواب گرفتن شما از درمان دارد. 

درنتیجه روش‌های جدید به کمک پزشکان آمده‌اند تا بتوانید بالاترین میزان بازدهی را دریافت کنید. همچنین این روش‌ها شما را سریع‌تر و به طور دائمی به درمان نزدیک می‌کنند. گاها در روش‌های قدیمی کودکان دلبند دچار اذیت می‌شدند و یا فرآیند درمان برای آن‌ها خسته کننده می‌شد؛ خوشبختانه در حال حاضر با وجود روش‌های نوین درمان اختلالات، این مشکلات تا حد بسیار زیادی رفع شده‌اند.

نوروفیدبک و لورتا نوروفیدبک

علوم اعصاب نوروساینس قدم بزرگی برای درمان همیشگی و بدون دارو برای درمان اختلال یادگیری ارائه کرده است. نوروفیدبک و لورتا نوروفیدبک دو روش غیر تهاجمی هستند که مغز افراد را به نوعی از نو برنامه ریزی می‌کنند. نوروفیدبک و اختلال یادگیری دو مفهومی هستند که با آوردن نام درمان‌های نوین در ذهن مخاطبان روشن می‌شود.

تنظیم امواج مغزی که در فرآیند این نوع درمان صورت می‌گیرد، به ذهن یاد می‌دهد که چه زمانی در حال انجام کار درست است و به نوعی عملکرد آن را ارتقا خواهد داد. این درمان به این صورت است که اطلاعات مغز در لحظه توسط  الکترودهای مخصوصی ثبت می‌شوند؛ سپس بازی در اختیار کودک قرار می‌گیرد. 

طی این بازی الکترونیکی زمانی امتیاز اتخاذ خواهد شد که فرد عملکرد مغزی نرمال از خود بروز دهد. البته لازم به ذکر است که بازی بدون دخالت دست پیش می‌رود. در نهایت مغز از نو برای رفتار صحیح آموزش می‌بیند.

کار درمانی و گفتار درمانی

اگر به خاطر داشته باشد، دوتا از مهم‌ترین اختلالات یادگیری که معمولا درصد بالایی از کودکان دارای اختلال درگیر آن هستند، اختلالات گفتاری و حرکتی می‌باشند. کار درمانی با انجام برخی از حرکات به کودک در بازیابی نیرو و توان از دست رفته کمک خواهد کرد. همچنین تمرکز در کار درمانی بر روی ابعاد حسی و ادراکی کودک است. روش‌ های درمان اختلال یادگیری نوین نیازمند استمرار و تکرار هستند.

بسیاری از تمریناتی که در روش کار درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند، شبیه به تقویت مهارت‌های دست‌ورزی است. به این صورت که معمولا پزشک این وظایف را ساده‌تر می‌کند تا کودک اعتماد بنفس خود را از دست ندهد.

• تقسیم وظایف به بخش‌های کوچک‌تر 
• آماده کردن ذهن و حافظه کودک
• آموزش نشانه‌های تصویری
• کمک به تقویت عضلات دست و انگشتان و آموزش ریزترین نکات مانند برداشتن مداد
• کمک به خودتنظیمی کودک در توجه و تمرکز
• بهبود توانایی کودک برای انجام کارهای روتین و روزانه

برای گفتار درمانی همیشه سراغ متخصص آسیب شناس گفتار می‌رویم. پزشکان در این زمینه گاها حتی آموزش زبان را به صورت گام به گام و با ارزیابی شرایط فرد شروع می‌کنند. همچنین گاها ممکن است پزشک به کودک استراتژی‌های شروع ارتباطات اجتماعی را هم آموزش بدهد. 

برنامه آموزش فردی (IEP)

یکی دیگر از روش‌هایی که برای درمان بچه ‌هایی که اختلال یادگیری دارند استفاده می‌شود، روش IEP است. در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا برای درمان هر کودک از برنامه آموزش فردی یا Individualized Education Plan استفاده می‌شود و نحوه اعمال آن توسط مربیان و والدین کودک صورت می‌گیرد.

در این روش اهداف آموزشی کوتاه‌مدت و بلندمدت، استراتژی‌های آموزشی، منابع لازم و روش‌های ارزیابی پیشرفت بر اساس نظر و فکر پزشک با بررسی شخصی کودک آماده و ارائه می‌شود. برخی از کلینیک‌ها در ایران مانند کلینیک رسش این خدمات را ارائه می‌دهند.

نقش بازی ‌های آموزشی در درمان اختلال یادگیری

درمان اختلال یادگیری در کودکان در گذشته کمی متفاوت‌تر صورت می‌گرفت. البته این به معنای عدم کاربردی بودن این روش‌ها نیست. برخی از بازی ‌های آموزشی موثر در درمان اختلالات شامل:

روش چند حسی فرنالد

روش چند حسی فرنالد که بیشتر در مدارس و مراکز تخصصی مورد استفاده قرار می‌گیرد، معمولا به طور همزمان چند حس کودک را درگیر می‌کند. به این صورت که کودک همزمان با دیدن برخی کلمات، آن‌ها می‌شنود و می‌نویسد. حتی ممکن است از کودک خواسته شود که لغت را با نوک انگشت دنبال هم بکند. 

روش ادراکی-حرکتی کپارت (Kephart Method)

در روش ادراکی حرکتی کپارت رفتار بر اساس حرکت عضلات تفسیر می‌شود. در این روش برای درمان اختلالات یادگیری در کودکان تمریناتی طراحی می‌شود که کودک از طریق حرکت بتواند بر روی فهم و درک شناختی خود پیشرفتی داشته باشد.

شناخت پایدار و قابل اعتماد برای کودک از طریق ادراک همزمان با حرکت یکی از اهدافی است که در این روش دنبال می‌شود. معمولا مهارت‌های خواندن، نوشتن و ریاضی از طریق این روش تقویت می‌شوند. 

به طور مثال ممکن است که در این روش از کودک خواسته شود تا در یک مسیر مشخص حرکت کند تا در نهایت توانایی تمرکز و درک مفاهیم فضایی ایشان افزایش داشته باشد. مراکز علوم اعصاب و روانشناسی سایبر از این روش ترکیبی برای تاثیر بر ابعاد شناختی کودک استفاده می‌کنند.

نقش بازی ‌های آموزشی در درمان اختلال یادگیری

تحقیقات نشان داده است که درمان اختلال یادگیری کودکان اگر همراه با بازی باشد، تاثیرات بلند مدت بیشتری بر روی ابعاد شناختی کودک خواهد داشت. بازی ‌های آموزشی نه تنها سرگرم‌کننده‌اند، بلکه می‌توانند به کودک کمک کنند تا در ابعاد مختلف مغزی مانند تمرکز و توجه نیز رشد داشته باشند.

یادگیری همراه با بازی اعتماد بنفس کودک را هم افزایش می‌دهد. پازل‌ها، فلش‌کارت‌ها و بازی‌های ساختنی هر کدام به طور همزمان بر روی چند مهارت شناختی و حسی حرکتی کودک تاثیر می‌گذارند. تکرار مدیریت شده این بازی‌ها بخش‌هایی از مغز کودک را که به درستی پردازش اطلاعات انجام نمی‌دهد را بهبود می‌بخشد.

اهمیت حمایت والدین و محیط آموزشی

کودک در محیطی که او را تحت فشار قرار می‌دهد، رشد نمی‌کند. این جمله یک واقعیت است که سال‌ها توسط پزشکان تاکید شده است. سعی کنید در هر نوع درمانی که توسط پزشک برای کودک شما پیش گرفته می‌شود، فضایی امان و بدون استرس برای کودک آماده کنید.

او را از اشتباه کردن نترسانید و اجازه دهید در صورت لزوم چند بار یک خطا را تکرار کند. اگر تجربه‌ای در زمینه درمان اختلال یادگیری و برخورد با کودکانی که دارای این مشکل بوده‌اند دارید، حتما در بخش نظرات با ما، سایر مادران و مربیان در میان بگذارید.

نکته مهم دیگر در این زمینه اهمیت تشخیص اختلال است که اکثرا در مراحل ابتدایی رشد کودک باید صورت بگیرد. درنتیجه مادر و مربی مهد کودک نقش غیر قابل انکاری در تشخیص زودهنگام اختلال‌های شناختی دارند. 

همکاری با متخصصان و حضور در جلسات درمانی، اجرای تمرینات خانگی تحت نظر کاردرمانگر یا گفتاردرمانگر و البته مطالعه بروزترین منابع موجود و مقالات مرتبط با تشخیص و درمان اختلالات یادگیری برخی از کارهایی است که اگر مادران و مربیان به درستی آن‌ها را انجام بدهند، کمک بسیار بزرگی در فرآیند درمان اختلال فرزند خود می‌کنند.

نتیجه‌گیری

درمان اختلال یادگیری نیازمند دیدی جامع، علمی و انسانی است. برای درمان این اختلال تنها عملکرد درست پزشک کافی نیست و تمام خانواده کودک باید با او در این مسیر همراه باشند. خوشبختانه در سال‌های اخیر با رشد درمان‌های غیر دارویی، امیدواری برای درمان همیشگی انواع اختلالات یادگیری افزایش داشته است.

البته لازم است در این بخش هم مجدد به این نکته اشاره کنیم که تشخیص اختلال اگر به هنگام و زود باشد، درمان هم سریع‌تر خواهد بود و هم اثر بخشی بیشتر خواهد داشت. پس از طی شدن مراحل درمان کیفیت زندگی و عملکرد تحصیلی کودکان را به‌طور چشم‌گیری بهبود پیدا می‌کند.

اختلال یادگیری یکی از بیماری‌های عصبی است که لزوما بر میزان هوش کودک دلالت ندارد. این بیماری بر فرآیند دریافت، ارسال و پردازش اطلاعات تاثیر منفی می‌گذارد و افراد را از انجام درست و بی‌نقص آن ناتوان می‌کند. اختلال در یادگیری چالش بزرگی در مسیر رشد تحصیلی و البته اجتماعی کودک خواهد بود. به همین خاطر لازم است با علائم و علل بروز این بیماری بیشتر آشنا شوید. تا انتهای این بخش همراه ما باشید تا درک کامل و دقیقی از این اختلال پیدا کنید.

اختلال یادگیری چیست؟

اختلال یادگیری (Learning Disability) به مشکلاتی در توانایی مغز برای دریافت، پردازش، تحلیل یا ذخیره اطلاعات اشاره دارد. این بیماری وجود آسیب در فرآیند روانشناختی را نشان می‌دهد که از درک یا استفاده آموزش‌های جدید در زمینه خواندن، نوشتن، فهم ریاضیات، صحبت کردن و گوش دادن جلوگیری می‌کند.

هر چند که با پیشرفت‌های بزرگ در زمینه مسائل روانشناختی و رشد کودکان همچنان درمان قطعی و کاملی برای این اختلال وجود ندارد، اما تشخیص زودهنگام و اقدامات پزشکی مناسب سرعت و تاثیرات این بیماری را تا حد زیادی کاهش خواهد داد.

انواع اختلالات یادگیری

قبل‌تر درباره اختلال در یادگیری چیست بیشتر مطالعه کردیم، اما همیشه شناخت انواع مدل‌های یک مسئله ما را در درک بهتر و بیشتر مفاهیم یاری خواهد کرد. در این بخش قصد داریم انواع اختلال یادگیری را بررسی و نشانه‌های هر کدام را مطرح کنیم.

نارسا خوانی (Dyslexia)

نارساخوانی یکی از انواع اختلال‌ های یادگیری است. این اختلال زمانی به وجود می‌آید که کودک در درک رابطه و بیان صداها، حروف کلمات و شکل کلی کلمات ناتوان باشد. نارساخوانی معمولا بسیار شایع است و حدود 85% کودکان دچار اختلال با آن درگیر هستند. برخی از نشانه‌های این نوع از اختلال شامل اشتباه در ترتیب حروف، خواندن کند و نادرست، عدم مهارت عمومی در استفاده از واژگان و مشکل در به خاطر سپردن کلمات جدید می‌باشد.

نارسا نویسی (Dysgraphia)

یکی دیگر از انواع اختلالات یادگیری، اختلال نارسا‌نویسی است. همانطور که از اسم این بیماری مشخص است، کودکان در نوشتن درست کلمات، فاصله‌گذاری بین حروف و حتی گرفتن مداد مشکل خواهند داشت. معمولا این کودکان نمی‌توانند آنچه در ذهن خود دارند را به خوبی روی کاغذ بیاورند.

اختلال ریاضی (Dyscalculia)

اختلال یادگیری خاص دیگری که متاسفانه دیرتر از سایر اختلال‌ها تشخیص داده می‌شود، اختلال ریاضی است. این نوع از اختلال به درک ضعیف مفهوم اعداد و ناتوانی کودک در بکار گیری روش‌های ریاضی برای حل مسائل اشاره می‌کند.

اختلال پردازش شنوایی

بخش مهمی از درک و فهم کودکان از محیط اطراف، با شنوایی حاصل می‌شود. اگر کودکان نتوانند درک و تفسیر درستی از صداهای اطراف داشته باشند و یا نتوانند به خوبی تمایز بین صداهای موجود را تشخیص دهند، احتمالا دچار اختلال اختلال در یادگیری شنوایی باشد. 

اختلال پردازش دیداری

اختلالات یادگیری کودک حتی وارد دایره دید کودکان هم می‌شود. به همین سبب معمولا زمانی که کودک از ایجاد هماهنگی میان چشم و دست ناتوان باشد و یا در تشخیص تفاوت‌ها و شباهت‌ها مشکل داشته باشد، گفته می‌شود که احتمالا با اختلال پردازش دیداری مواجه است. استفاده از ابزارهای آموزشی بصری و تمرینات خاص می‌تواند به بهبود این مهارت‌ها کمک کند.

اختلال یادگیری غیر کلامی (Nonverbal learning disorder)

بخشی از توانایی‌های شناختی کودک خارج از بحث خواندن و نوشتن تعریف می‌شود. اختلال یادگیری غیر کلامی  به اختلال و ناتوانی کودک در مهارت‌های اجتماعی، درک نشانه‌های غیرکلامی و هماهنگی حرکتی اشاره دارد. معمولا کودکان درگیر این اختلال از درک و بکارگیری ایده‌ها و مفاهیم جدید در جای درست دچار مشکل هستند. از آنجایی که کودکان درگیر این اختلال معمولا در دایره واژگان بسیار قوی هستند، پزشکان این اختلال را دیرتر تشخیص می‌دهند.

علائم و نشانه‌های اختلال یادگیری کودکان

همانطور که در تعریف اختلال یادگیری گفتیم، تشخیص زودهنگام اختلالات یادگیری برای مداخله موثر حیاتی است. بسیاری از علائم به یکدیگر مرتبط هستند. به طور مثال زمانی که کودک نتواند به خوبی بشنود، احتمالا در درک و توجه دچار مشکل شود؛ و یا زمانی که کودک به درستی حرکت نکند، به مرور هماهنگی چشم و دست و انجام حرکات ظریف برای او دشوار خواهد شد. برخی از علائم رایج عبارتند از:

• مشکل در یادگیری خواندن، نوشتن یا ریاضی: این اختلال توسط والدین هم قابل کشف است. اگر کودک را پیش از سن 7 سالگی در محیط‌های آموزشی قرار دادید و کودک حتی پس از چند ماه تلاش، کمتر از حد معمولا توانایی پیدا کرد، ممکن است دچار انواع اختلال یادگیری کودکان باشد.
• حافظه ضعیف و مشکل در به خاطر سپردن اطلاعات: پیشتر در تعریف اختلالات یادگیری کودکان چیست به این مسئله اشاره کردیم که اصلا ذات این بیماری به عدم توانایی در درک و پردازش اطلاعات اشاره دارد. حافظه ضعیف یکی از علائم رایج در این اختلال است.
• مشکلات در تمرکز و توجه: معمولا کودکان اختلال یادگیری سطح تمرکز و توجه پایینی دارند. تصور کنید که در زمان شنیدن صدا و یا دیدن یک متن نتوانید به درستی مفهوم و رابطه منطقی بین حروف را تشخیص دهید؛ در این حالت تمرکز و توجه بسیار سخت می‌شود.
• دشواری در پیروی از دستورالعمل‌ها: کودک نمی‌تواند مراحل چندگانه یک کار را به‌درستی دنبال کند.
• مشکلات در مهارت‌های حرکتی ظریف: اختلال یادگیری از انجام حرکاتی که نیازمند عضلات و حرکات انگشتان دست هستند، جلوگیری می‌کند. بستن دکمه لباس، بستن بند کفش، استفاده از قیچی یا نوشتن خصوصا در کودکانی که دچار دیسپراکسی (dyspraxia) یا همان اختلال حرکتی هستند، بیشتر دیده می‌شود. 

علل بروز اختلالات یادگیری

برخی از عوامل وجود دارند که احتمالا بروز این نوع اختلال را تا حد زیادی افزایش می‌دهند. این عوامل شامل:

• عوامل ژنتیکی و وراثتی: سابقه خانوادگی اختلالات یادگیری کودکان می‌تواند احتمال اینکه فرزندان آن خانواده دچار بیماری شوند را افزایش دهد. درنتیجه اگر همچین شرایطی در خانواده دارید، نسبت به علائم آن هوشیار باشید.
• مشکلات دوران بارداری و زایمان مانند زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد: زمانی که کودک به درستی و کامل در رحم مادر دوره رشد خود را طی نکند و یا در زمان پیش از تولد در معرض الکل و مواد مخدر قرار بگیرد، احتمال دارد دچار اختلال یادگیری عمومی شود.
• آسیب‌های مغزی یا عصبی: اگر بخشی از مغز که مسئول انجام وظایفی مانند دریافت و پردازش اطلاعات است آسیب ببیند، احتمالا سایر حلقه‌های یادگیری کودک نیز با مشکل مواجه خواهد شد. به همین خاطر تا زمانی که هنوز جسم کودک کامل نشده است، کودکان به هیچ عنوان نباید در معرض آسیب‌های جسمی و مغزی شوند. حتی ضربه کوچک به بخش مهمی از مغز، تمام آینده یادگیری و رشدی کودک را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی: همانطور که می‌دانید، هر آنچه که در اطراف ما وجود دارد، به نوعی در فرآیند رشد و یادگیری ما موثر خواهد بود. به همین خاطر از قرار گرفتن کودک در معرض سموم و مواد شیمیایی سنگین مانند سرب باید خودداری کنید. این موارد عملکرد مغز را مختل می‌کنند.
• عوامل روانی و عاطفی: هر چیزی که در کودکی برای ما اتفاق می‌افتد، بالاخره نقشی در بزرگسالی ما خواهد داشت. استرس شدید، بد‌رفتاری یا بی‌توجهی در دوران کودکی می‌تواند رشد شناختی کودک را مختل کند. به همین خاطر حمایت عاطفی کودک در سنین ابتدایی زندگی بسیار مهم است. 

بخشی از مواردی که به عنوان دلایل و علل ایجاد انواع اختلال یادگیری در کودکان نام بردیم، با کنترل مادران و مربیان مهد قابل پیشگیری هستند. درنتیجه از زمانی که باردار می‌شوید و تا وقتی کودک شما به سن 10 الی 12 سال می‌رسد، باید درباره هر رفتاری که با او دارید سنجیده عمل کنید. 

یکی از بهترین کارها برای افزایش اطلاعات در این زمینه، مطالعه مقالات مرتبط با تشخیص و درمان اختلالات یادگیری در کودکان است که بسیار کاربردی و آموزنده خواهد بود.

مراقبت از کودکان در این سنین، خصوصا سنین ابتدایی زندگی، باید با دقت خوبی صورت بگیرد. البته منظور دفت وسواس‌گونه نیست. توجه داشته باشید که جسم و مغز کودک در سلامت کامل قرار داشته باشند و همچنین در معرض مواد سمی مانند سرب و الکل قرار نگیرند.

تمایز اختلال یادگیری با سایر مشکلات مشابه

مهم است که اختلالات یادگیری را از سایر مشکلات مشابه متمایز کنیم زیرا معمولا هر یک از این بیماری‌ها راه و روش درمانی مخصوص خود را دارند. هر چند که ممکن است بخشی از مسیر درمان این بیماری‌ها شبیه به هم باشند، اما نهایتا رویکرد هر کدام متفاوت خواهد بود.

ناتوانی ذهنی و اختلال یادگیری

اولین موردی که در بسیاری از مواقع با اختلال‌ های یادگیری اشتباه گرفته می‌شود، ناتوانی ذهنی است. ناتوانی ذهنی به اختلال رشدی عصبی گفته می‌شود که بر روی بعد اجتماعی و شناختی کودک به صورت همزمان تاثیر دارد. این در حالی است که اختلال یادگیری به معنای هوش پایین نیست و بر روی یک مهارت تحصیلی خاص مانند یادگیری ریاضی و یا اختلال در خواندن و نوشتن دلالت دارد. در یک کلام سطح پایین IQ ارتباطی با وجود اختلال یادگیری ندارد.

تمایز اختلال یادگیری از مشکلات توجه و بیش‌فعالی (ADHD)

بیش‌فعالی (ADHD) به عدم توانایی در مدیریت و تمرکز اشاره دارد. توجه داشته باشید که بعضا برخی از انواع اختلالات یادگیری باعث عدم تمرکز و مدیریت دشوار می‌شوند، اما این عدم تمرکز ناشی از یک آسیب در تحصیل به مهارتی مانند شنید، خواندن و یا نوشتن خواهد بود. همچنین معمولا کودکان بیش فعال نمی‌توانند روی یک کار به خوبی تمرکز کنند؛ این مسئله به این معنا نیست که در یادگیری مهارت‌ ناتوان هستند. 

تفاوت اختلال یادگیری با مشکلات بینایی یا شنوایی

دقت کنید که ممکن است این دو نوع مشکل همزمان با هم در کودک وجود داشته باشند، اما هیچوقت یکی باعث دیگری نمی‌شود. منظور این است که در اختلال یادگیری بخشی از مغز فرد به درستی کار نمی‌کند و اطلاعات به خوبی پردازش نمی‌شوند اما در مشکلات بینایی یا شنوایی خود جسم و عضو بدن با مشکل مواجه است.

نتیجه‌گیری

اختلال در یادگیری کودکان معمولا تاثیر عمیقی بر روی آینده تحصیلی و اجتماعی کودکان دارد. این اختلالات فرآیند جامعه‌پذیری کودک را هم با مشکل روبه‌رو می‌کند. طبیعتا زمانی که کودک درک درست و ایده کاملی از محیط اطراف نداشته باشد، نمی‌تواند به درستی با دیگران ارتباط بگیرد.

اما خبر خوب این است که با تشخیص زودهنگام، مداخلات مناسب و حمایت مستمر از سوی والدین و مربیان، می‌توان به کودکان کمک کرد. این بیماری‌ها اگر به درستی تشخیص داده شوند و رویکرد درمانی مناسبی برای آن‌ها اتخاذ شود، تا حد زیادی قابل کنترل خواهند بود. کما اینکه تجربه کیس‌های قبلی این مسئله را نشان می‌دهد. 

پس اگر نظر و کامنتی در این زمینه دارید و یا با کودکان دارای اختلال یادگیری ارتباط داشتید، حتما در بخش نظرات ما را از تجربیات خود آگاه کنید. آگاهی و آموزش مستمر خصوصا در اطلاع از عوامل محیطی ایجاد کننده اختلال، نجات دهنده جامعه خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین ابعاد رشدی در کودکان که تنها به فیزیک آن‌ها مرتبط نمی‌شود و رشد شناختی آن‌ها را هم درگیر می‌کند، بحث مهارت‌های دست ورزی است. این مهارت شامل کنترل حرکات ظریف دستان و انگشت‌ها می‌باشد حرکت دقیق دست‌ها و انگشتان و بازی دست ‌ورزی باید در سنین 2 تا 7 سالگی تقویت شود تا در آینده پایه مناسبی برای انجام حرکات ریزتر و سخت‌تر شود. 

اگر مهارت دست‌ورزی و کنترل برای قدرت انگشتان و دست‌ها به خوبی رشد پیدا نکند، کودکان در انجام کارهای ساده روزانه مانند نوشتن، نقاشی، بستن بند کفش و حتی دکمه لباس هم به مشکل برمی‌خورند. به همین خاطر در این مقاله با برخی از مهم‌ترین بازی‌ های تقویت انگشتان بیشتر آشنا خواهیم شد.

بازی دست‌ ورزی پیشنهادی برای کودکان پیش‌دبستانی

خوشبختانه تقویت این بعد رشدی حرکتی کودکان از طریق بازی صورت می‌گیرد و بچه‌ها به صورت ناخودآگاه با انجام بازی ‌های برنامه ریزی شده، در ابعاد مختلف رشد پیدا می‌کنند. نکته جالب در این بازی‌ها این است که باعث رشد شناختی و اجتماعی کودک هم می‌شوند. برخی از این بازی‌ها نیاز به تمرکز و توجه دارند که در نهایت دامنه شناختی کودک را افزایش می‌دهند. برخی از این بازی‌ها شامل:

بازی با خمیر بازی

یکی از بازی‌هایی که به خوبی انگشتان و دست‌های کودکان را تقویت می‌کند، بازی با خمیر بازی است. کودکان با له کردن، فشار دادن و کشیدن خمیر بازی برای شکل دادن به خمیر خلاقیت خود را پرورش می‌دهند و در عین حال عضلات و ماهیچه‌های آن‌ها هم آماده‌تر می‌شود. بازی دست ‌ورزی با خمیر بازی پیش ‌دبستانی باید در برنامه‌های مربیان قرار بگیرد.

نقاشی با رنگ انگشتی

انگشتان پل کودکان برای کشف دنیای بیرون هستند. برداشتن رنگ با انگشت‌ها و لمس خنکی و وزن رنگ در رشد حس لامسه کودکان موثر خواهد بود. دست ‌ورزی با رنگ انگشتی زمانی صورت می‌گیرد که کودکان مستقیما با انگشت روی برگه کاغذ یا دیوار نقاشی می‌کشند و تمام ماهیچه‌های دست آن‌ها به‌مرور قوی‌تر می‌شوند.

ساخت کاردستی با کاموا

زمانی که سراغ بازی دست ‌ورزی می‌رویم که نیازمند خلاقیت هستند، یک نکته مهم را باید به والدین و مربیان گوشزد کنیم؛ و آن هم ایجاد محیطی بدون فشار و تنش برای بچه‌ها است. توقع کاردستی پیچیده از فرزند خردسال خود نداشته باشید. برای دست ‌ورزی با کاموا کافی است از بچه‌ها بخواهید که کاموا را دور یک بطری طرح دار و یا مقوا بپیچند. در این شرایط دقت، تمرکز و مهارت‌های حرکتی ظریف آن‌ها تقویت می‌شود.

بازی با نی و کاموا

بخشی از رسالت بازی‌های رشد مهارت دست‌ورزی، افزایش هماهنگی چشم و دست است. در دست‌ ورزی با نی و کاموا کودکان مجبور می‌شوند برای رد کردن کاموا از بین نی‌ها و ساخت اشکال مختلف، دستان خود را در راستای فاصله خالی نی‌ها حرکت بدهند. دست ‌ورزی با نی معمولا تمرکز را هم افزایش می‌دهد. 

دست ‌ورزی با نمک رنگی

یکی دیگر از بازی‌هایی که حس لامسه کودکان را افزایش می‌دهد، بازی با نمک‌های رنگی و کشیدن شکل‌های دلخواه روی آن‌ها است. دست‌ ورزی با نمک خلاقیت بچه‌ها را چند برابر می‌کند.

بازی با اسباب‌بازی‌های دست‌ورزی

در دنیای امروز اسباب بازی‌ها بر اساس روان‌شناسی کودکان طراحی و تولید می‌شوند. اسباب بازی های دست ‌ورزی که در فروشگاه‌های معتبر به فروش می‌رسند، علاوه بر اینکه نوعی بازی‌های تقویت انگشتان محسوب می‌شوند، مهارت حل مسئله و تمرکز بچه‌ها را نیز افزایش می‌دهند. لگو، مهره‌های نخ‌کردنی و پازل‌ها نوعی بازی دست ‌ورزی هستند که در بعد شناختی کودک تاثیرات زیادی دارند.

نقاشی با ابزارهای مختلف

کودکان از انجام کارهای روتین فراری هستند. به همین خاطر از ابزار مختلف برای نقاشی استفاده کنید. انواع قلم مو، مداد رنگی، آبرنگ و مداد شمعی ابزار خوبی برای نقاشی کودکان محسوب می‌شوند. البته برخی از ابزارها بیشتر برای بازی دست ‌ورزی پیش ‌دبستانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بازی با گیره‌های لباس

باز و بسته کردن گیره‌هایی که میزان سفتی آن‌ها متناسب با سن کودکان باشد، عضلات انگشتان را تقویت می‌کند. می‌توانید این تمرین را با قرار دادن گیره‌ها در لبه مقوا امتحان کنید.

شن‌بازی

یکی دیگر از انواع بازی ‌های حسی، بازی با دانه‌های ریز شن است. این کار حس لامسه کودکان را تقویت می‌کند. ساختن اشکال مختلف با شن همچنین خلاقیت کودکان را رشد خواهد داد.

بازی‌های پیچاندنی

استفاده از پیچ و مهره‌های بزرگ، به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های حرکتی ظریف خود را تقویت کنند. چفت کردن مهره‌ها به هم نیازمند هماهنگی عضلات با چشم‌ها است.

بازی با دکمه و زیپ

باز و بسته کردن دکمه‌ لباس عروسک‌ها و زیپ لباس‌ها به افزایش استقلال کودکان کمک می‌کند. پس از مدتی اجازه دهید کودکان خودشان کارهای شخصی مانند بستن زیپ و دکمه را امتحان کنند تا مسئولیت پذیری و حس اعتماد بنفس آن‌ها افزایش داشته باشد.

ساخت اوریگامی ساده

تا کردن کاغذ برای ایجاد اشکال مختلف، دقت و تمرکز کودکان را افزایش می‌دهد.  اوریگامی همچنین هماهنگی بین دست و چشم را بهبود می‌بخشد. بازی دست ‌ورزی پیش ‌دبستانی با انجام همین بازی طراحی می‌شود.

در نهایت باید بگوییم که اهمیت قدرت کودکان در اجرای این بازی‌ها به قدری زیاد است که مربیان برای مدتی آن‌ها را زیر نظر می‌گیرند تا در صورت نیاز، پیشنهاد شرکت در کارگاه‌های تقویت مهارت‌های حرکتی را به والدین بدهند. 

نکات مهم در اجرای بازی‌های دست‌ورزی

بازی دست ‌ورزی باید برای کودکان تداعی خاطرات خوب و حس اعتماد بنفس همزمان داشته باشد. در غیر این صورت کودکان علاقه کمتری از خود نشان می‌دهند و چه بسا انجام این بازی‌ها با حس بد در آن‌ها انرژی منفی تولید کند. به همین خاطر برخی از نکات مهم وجود دارند که در کنار کارگاه‌های تقویت مهارت‌های حرکتی به والدین و مربیان گوشزد می‌شوند. برخی از این نکات شامل:

• تناسب با سن و توانایی کودک: همزمان که بازی باید باعث رشد فعالیت‌ های حرکتی ظریف در کودک بشود، باید با توانایی و رشد ایشان هماهنگ باشد. به طور مثال اگر در بازی با گیره درجه سفتی گیره‌ها خیلی بالا باشد، کودک پس از چندبار امتحان آن را کنار گذاشته و ممکن است دیگر تمایلی به انجام آن از خود نشان ندهد.
• ایجاد محیطی امن و بدون فشار: فضایی فراهم کنید که کودک بدون ترس از اشتباه کردن، بتواند آزادانه بازی کند. برای کودک حد خوب و عالی تعیین نکنید. هر شکلی و رنگی که با ترکیب خمیر بازی ساخت باید مورد توجه و تشویق شما قرار بگیرد. فراموش نکنید که کودک شما نهایت 6 سال سن دارد.
• تشویق و تقویت مثبت: تاثیر تشویق و حال خوب را فراموش نکنید؛ این کار مانند معجزه است. اگر فرزند شما تنها یک ساعت برای انجام بازی مهارت دست‌ ورزی از خود علاقه نشان داد، همان را هم بزرگ کنید و او را تشویق کنید. به مرور زمان این یک ساعت افزایش زیادی پیدا خواهد کرد.
• استفاده از مواد و ابزارهای متنوع: در نهایت امتحان بازی‌ها و اساب بازی‌های جدید انگیزه خوبی برای کودکان است. درنتیجه هر چند وقت یکبار با جستجو در اینترنت بازی‌های جدید را امتحان کنید.

نتیجه‌گیری

بازی‌های دست‌ورزی نقش اساسی در رشد همه‌جانبه کودکان دارند. تمرینات مهارت ‌های دستی معمولا نیازمند دقت و توجه زیادی هستند؛ در نتیجه به مرور زمان این بعد شناختی کودک را تقویت خواهند کرد. بازی‌هایی مانند حل پازل و یا ساخت خانه با لگو همزمان به تفکر خلاق و مهارت حل مسئله نیاز دارد. 

در نهایت شنیدن تجربه مادران و مربیان موفق در این زمینه به ما نشان می‌دهد زیر نظر داشتن رشد حرکتی و فعالیت ‌های حرکتی ظریف چقدر اهمیت دارد. این بازی‌ها در آینده زیر بنا و پایه‌ی حرکاتی می‌شوند که کودک باید به طور روتین، مستقلانه انجام دهد. درنتیجه اگر شما هم در این زمینه تجربه خاصی دارید، حتما با ما به اشتراک بگذارید.

مهارت دست ‌ورزی یکی از مهارت‌های کلیدی در کودکان است که از 2 ماهگی آغاز می‌شود و باید تا 7 سالگی حمایت و تقویت شود. این مهارت به توانایی کنترل حرکات دست و عضلات کوچک انگشتان دلالت دارد. 

مهارت دست ورزی نه تنها برای فعالیت‌های جسمی کودک در طول روز مانند برداشتن اسباب بازی و یا بستن بند کفش اهمیت دارد، بلکه تا حد زیادی در رشد شناختی کودک و ایجاد مسیرهای عصبی جدید هم موثر واقع می‌شود. در ادامه مقاله قصد داریم بازی‌های ساده اما طلایی برای تقویت این مهارت را همراه یکدیگر بررسی کنیم.

مهارت دست ورزی چیست؟

مهارت دست ‌ورزی در یک توضیح ساده، هماهنگی و مهارت‌های حرکتی ظریف عضلات دست برای انجام دادن کارها است. البته این هماهنگی تنها به دستان ختم نمی‌شود و چشم‌ها را هم درگیر می‌کند.

اما واقعا مهارت دست ‌ورزی چیست؟ چرا در دنیای امروز انقدر این مهارت اهمیت پیدا کرده است؟ هر چقدر که کودک تسلط بیشتری بر روی هماهنگی عضلات و ماهیچه‌ها با دستورات صادر شده از مغز داشته باشد، گفته می‌شود که این مهارت بیشتر تقویت شده است. درنتیجه بالا بودن مهارت دست ورزی نشان از مغزی پویا و عضلاتی هماهنگ دارد.

مهارت دست ‌ورزی کودکان از همان زمان نوزادی آغاز می‌شود و به مرور زمان با انجام فعالیت‌های مختلف مانند قیچی زدن، برداشتن اسباب بازی، له کردن مواد جامد و نقاشی کردن توسعه و رشد می‌یابد. 

۱۰ تکنیک موثر برای تقویت مهارت دست ‌ورزی در کودکان

همانطور که پیشتر اشاره کردیم، این مهارت‌ها باید در محیطی امن تقویت شوند تا کودک نهایت رشد فیزیکی، شناختی و البته اجتماعی را تجربه کند. به همین خاطر بر اساس بروزترین مقالات مرتبط با تقویت انواع مهارت‌های دست ورزی تعدادی تکنیک موثر را آماده کرده‌ایم.

بازی با خمیر بازی و گل

فشار دادن، رول کردن و یا شکل‌های ظریف ایجاد کردن بر روی خمیر و گل تا حد زیادی نیازمند تمرکز و توجه کودک است. به همین سبب کودک مجبور می‌شود بین آنچه مغز برای طرح دادن به خمیر صادر می‌کند را به درستی اجرا کند تا طرح دلخواه را بدست بیاورد. در نتیجه عضلات دست او تقویت خواهد شد. همچنین معمولا در مهد کودک مربی تنها یک توضیح کلی از طرح نهایی می‌دهد و کودکان با خلاقیت خود رنگ‌ها را ترکیب و خمیر را شکل می‌دهند. در نتیجه با یک تیر چند هدف زده می‌شود.

کار با قیچی‌های مخصوص کودک

برش دادن به به کاغذ با قیچی‌های ایمن کودکان، نیازمند دقت و کنترل زیاد روی عضلات دست و انگشتان است. البته هیچ گونه فشاری روی کودک نباید اعمال شود و اجازه دهید به مرور زمان و با تمرین مهارت دست ‌ورزی قیچی، هماهنگی چشم و دستان او تقویت شود.

نخ‌کردن مهره‌ها و ساخت دستبند

کارهایی که نیازمند لحظه‌ای درنگ و توجه هستند، در افزایش دامنه تمرکز کودک به طرز باورنکردنی تاثیرگذارند. به همین خاطر کودکان را به ساخت دستبندهای رنگی از طریق عبور دادن مهره‌ها از نخ، تشویق کنید. فرزندان شما یادمی‌گیرند برای کامل کردن دستبند، باید انگشتان دست خود را در جهت خاصی حرکت دهند.

پازل‌ها و لگوها

چیدن پازل نوعی مهارت دست ‌ورزی برای پیش ‌دبستانی شناخته می‌شود که در سنین بالاتر تمرین بسیار خوبی برای تقویت مهارت دست ‌ورزی است. 

برداشتن قطعات ریز و جابجا کردن آن‌ها نیازمند حرکات ظریف دست‌ها و انگشتان است که با تمرین به عنوان ابزار دست ورزی شناخته می‌شود. همانطور که پیشتر اشاره کردیم، مهارت دست ‌ورزی تنها باعث رشد فیزیکی کودک می‌شود، بلکه بر روی مهارت‌های شناختی او هم تاثیر دارد. زمانی که شکل پازل و لگو طبق نمونه کامل نمی‌شود، کودکان با مهارت حل مسئله و پیدا کردن ایراد کار مواجه می‌شوند.

نقاشی با انگشتان و ابزارهای مختلف

برداشتن مداد رنگی و یا قلم نقاشی و آبرنگ به کودکان یاد می‌دهد که برای کشیدن طرح دلخواه باید ظرافت و دقت در حرکت عضلات داشته باشند. اگر متوجه خستگی سریع فرزند در هنگام نقاشی و کارهای مشابه شده‌اید، شاید بد نباشد که کارگاه‌های تقویت مهارت‌های حرکتی را برای فرزندان خود امتحان کنید.

بازی با گیره‌های لباس و گیره‌های کاغذ

باز کردن گیره و قراردادن آن در جای درست نیازمند انرژی و قدرت است. بازی‌هایی که نیازمند برداشتن وسایل از روی زمین و حمل کردن آن تا مقصد مشخص هستند، بسیار برای تقویت مهارت دست ‌ورزی در کودکان موثر هستند.

شن‌بازی و بازی با اسفنج

همانطور که می‌دانید، اولین مواجهه کودکان با دنیای اطراف از طریق دیدن صورت می‌‌گیرد. اما کشف این دنیا با لمس کردن اشیا ادامه پیدا می‌کند. بازی با اسفنج و شن که یکی از ابزارهای مهارت دست ‌ورزی محسوب می‌شود، حس لامسه کودکان را تحریک می‌کند. درنتیجه کودک با لمس شن و اسفنج به درک درستی از انعطاف و وزن اجسام می‌رسد.

بازی‌های پیچاندنی و کوبه‌ها

بازی‌هایی که با چرخاندن پیچ و یا مهره‌های بزرگ سروکار دارند، هماهنگی دو دست کودک را بسیار افزایش می‌دهند. در بازی‌های کوبه‌ای که کودک باید هماهنگ با دو دست خود موسیقی را تولید کند، حرکت درست و به موقع انگشتان را یادمی‌گیرد.

فعالیت‌های روزمره مانند بستن دکمه و زیپ

شاید به نظر ساده و حتی غیر قابل باور بنظر برسد، اما با تشویق کودکان به انجام کارهای روزمره و شخصی مانند بستن زیپ و دکمه، قدم بزرگی برای مهارت دست ‌ورزی در کودکان برداشته‌اید. با انجام این کار حس استقلال کودک هم رشد خوبی پیدا می‌کند.

استفاده از ابزارهای ساخت و ساز

بازی با اسباب بازی‌هایی که به تقویت عضلات دست و انگشتان کمک می‌کنند، تاثیر شگفت انگیزی در رشد حرکتی و شناختی کودکان دارند. کودکان با تغییر جایگاه قطعات شکل‌های جدیدی خلق می‌کنند و از دیدن خلاقیت خود لذت می‌برند. 

حرکت تیله در مسیر

یکی دیگر از بازی‌ های تقویت مهارت‌ های دستی، بازی با تیله و توپ است. روی یک صفحه راه مارپیچی رسم کنید، (درجه سختی راه با توجه به سن کودک) و از کودک بخواهید تیله را بدون افتادن در طول مسیر حرکت بدهد.

خالی کردن آب یک ظرف با استفاده از سرنگ

از کودک بخواهید یک مایه رنگی و یا آب را از ظرفی به ظرف دیگر با استفاده از سرنگ یا درب بطری انجام دهد. این کار به سرعت عمل و قدرت دستان او کمک خواهد کرد.

نکات مهم در اجرای تمرینات دست‌ورزی

همانطور که در طول آشنایی با بازی‌ها اشاره کردیم، برخی از تمرینات نیازمند قدرت بیشتری هستند و لازم است در انتخاب‌ آن‌ها شرایط فیزیکی، سن و البته رشد شناختی کودک را در نظر بگیریم. در نتیجه در ادامه نکات مهمی داریم که بهتر است توسط مربیان و مادران مورد توجه قرار بگیرند:

• انتخاب فعالیت‌های متناسب با سن کودک: معمولا کودکان حوصله زیادی برای تمرین و تکرار یک فعالیت از خود نشان نمی‌دهند. به همین خاطر از انتخاب بازی‌هایی که خارج از توان فیزیکی و شناختی کودک هستند، خودداری کنید.
• ایجاد محیطی امن و بدون فشار: کودک باید در محیطی آرام و بدون فشار فعالیت کند تا بتواند با آرامش مهارت‌های خود را توسعه دهد. در این شرایط است که مهارت‌های اجتماعی و عاطفی او شکل می‌گیرند و ارتباطات آینده برای او راحت‌تر خواهد شد.
• تشویق و تقویت مثبت: یکی دیگر از نکاتی که در مهارت دست ‌ورزی پیش دبستانی و سنین پایین‌تر باید رعایت شود، ایجاد حس مثبت ار فعالیت‌ های دستی کودکان می‌باشد.
• استفاده از ابزارهای متنوع: تنوع در ابزارها و فعالیت‌ها باعث می‌شود کودک با اشتیاق بیشتری در تمرینات شرکت کند و مهارت‌های مختلفی را بیاموزد. کار یکسان کودک را خسته و بی‌حوصله می‌کند. همچنین معمولا هر تمرین روی یک بعد رشد کودک تاثیر می‌گذارد. برخی تمرینات تمرکز و توجه کودک را هدف می‌گیرند و برخی بیشتر روی افزایش قدرت انگشتان و هماهنگی چشم و دست تمرکز دارند.

نتیجه‌گیری

فعالیت‌هایی که در راستای بهبود مهارت دست ‌ورزی اجرا می‌شوند، در رشد فیزیکی و شناختی کودکان بسیار موثر هستند. اگر مربیان و والدین بتوانند محیطی امن و بدون تنش برای کودکان بین 2 الی 7 سال ایجاد کنند و آن‌ها را با انجام فعالیت‌های نام برده شده درگیر کنند، شاهد رشد اجتماعی و عاطفی کودک خود خواهند بود.

نکته مثبت این فعالیت‌ها در این است که تجربه‌های خاص و البته هیجان انگیز برای کودکان عزیزمان می‌سازند و این تداعی حس مثبت با مفاهیمی مانند خلاقیت و حل مسئله، رشد بی‌نظیری رقم خواهد زد. شما هم اگر تجربه مشابه و نزدیک به صحبت‌های ما در این مقاله دارید، حتما در بخش نظرات با دیگر مادران به اشتراک بگذارید تا حلقه تربیتی فرزندان هر روز قوی‌تر و البته علمی‌تر بزرگ شود.