بر اساس تحقیقات صورت گرفته در زمینه رشد و تربیت مهارت‌های کودکان دست ورزی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه حرکتی شناخته شده است. برای کودکان، دست‌ها وسیله درک و کشف دنیای اطراف می‌باشند؛ از گرفتن اسباب بازی تا برداشتن وسایل از روی زمین و حتی نقاشی کشیدن، همگی به شناخت بیشتر کودک از محیط اطراف کمک می‌کنند.
دستورزی یا همان حرکات ظریف به کمک دست‌ها، وظیفه مهمی در ساخت توانایی‌های پایه بچه‌ها دارند. شناخت ذهنی، عاطفی و حرکتی کودکان تا حد زیادی به درست پشت سر گذاشتن این مرحله بستگی دارد. به همین خاطر در این مقاله درباره تاثیرات دست ورزی بر رشد کودک و روش‌های تقویت آن صحبت خواهیم کرد.
دست ورزی چیست؟
تصور کنید که کودک می‌خواهد مدادی را بردارد و شروع به کشیدن نقاشی کند. در این حالت تمام حرکاتی که توسط دستان و انگشتان کودک دلبندمان انجام می‌شوند، به عنوان مهارت‌های حرکتی ظریف یا همان دست ورزی شناخته می‌شوند.
تمام کارهای روزمره که به هماهنگی انگشتان و دست‌ها نیاز دارند، جزء مهارت دست ورزی شناخته می‌شوند. نوشتن، نخ کردن، بریدن، نقاشی کشیدن، بستن بند کفش یا حتی بستن دکمه لباس مثال‌هایی از مهارت دست ورزی هستند.
برخلاف مهارت‌های حرکتی ظریف، برخی حرکات درشت نیز وجود دارند که بیشتر عضلات و استخوان‌های کودکان را هدف می‌گیرند. راه رفتن، دویدن، خزیدن و غلت زدن برخی از مهارت‌های حرکتی درشت هستند که انگشتان و مچ دست را معمولا درگیر نمی‌کنند.
تاثیر بر رشد حرکتی کودکان
هدف از انجام فعالیت‌های دست ورزی، تقویت عضلات دست و انگشتان است. انجام فعالیت‌هایی مانند خمیر بازی، قیچی کردن کاغذ و یا ورق زدن کتاب، همگی باعث افزایش قدرت کودک و تقویت عضلات دست ایشان می‌شوند.
یکی دیگر از اهداف دست ورزی، بهبود هماهنگی چشم و دست کودکان است. از طریق انجام تمرینات مرتبط با دست ورزی، کودک یاد میگیرد آنچه را که با دست لمس می‌کند، با چشم دنبال کند. هماهنگی چشم و دست مهارت پایه‌ای است در ادامه به برداشت قاشق یا حتی مسواک زدن کودک کمک خواهد کرد.
در نهایت اگر کودک به اندازه کافی تمرین داشته باشد، دقت و کنترل بالاتری در حرکات پیدا می‌کند. کنترل حرکتی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که کودکان بین 2 تا 7 سال باید بدست بیاورند.
نقش دست ورزی در توسعه شناختی و یادگیری
یکی دیگر از فواید استفاده از ابزار دستورزی، رشد شناختی کودک است. این فعالیت‌ها تنها در افزایش قدرت فیزیکی کودکان موثر نیستند بلکه در رشد مغز هم نقش مهمی ایفا می‌کنند.
همانطور که می‌دانید با انجام هر فعالیت یا مسیر عصبی جدیدی در مغز بوجود می‌آید و یا اینکه مسیرهای موجود در زمینه حل مسئله، تفکر منطقی و تمرکز تقویت می‌شوند. نهایتا تمرکز بر رشد این مهارت‌ها باعث توسعه شناختی و یادگیری کودکان خواهد شد.
وقتی که به کودکان برای هماهنگی دست و انگشتان تاکید می‌شود، در طی زمان تمرکز، دقت و توجه آن‌ها پیشرفت می‌کند. پس در محیط‌های آموزشی این روش برای پرورش تمرکز کودکان موثر واقع می‌شود.
در نهایت یکی دیگر از ابعاد شناختی که در این سن باید تا حدی رشد پیدا کنند، بحث حل مسئله و پشتکار است. زمانی که کودک در انجام حرکات ظریف و هماهنگی دست و انگشت با چالش روبه‌رو می‌شود، سراغ راهکارهای خلاقانه می‌رود که برای او بسیار کاربردی است.
دست ورزی و رشد اجتماعی-عاطفی کودک
نکته مثبت درباره فعالیت‌های دست ورزی، تاثیری است که بر رشد اجتماعی و عاطفی کودک می‌گذارند. این فعالیت‌ها ذاتا به گونه‌ای هستند که حس استقلال و اعتماد بنفس را در کودک تقویت می‌کنند. شرایطی را تصور کنید که کودک برگه‌ای را که روی آن نقاشی کشیده است را از دفتر جدا کرده و به دیگران نشان می‌دهد. در این موقعیت کودک حس می‌کند که می‌تواند به تنهایی از پس کارهای خود بربیاد.
معمولا در محیط‌های آموزشی مانند مهد کودک‌ها یا حتی جمع‌های فامیلی، کودکان به صورت گروهی کار دستی درست می‌کنند یا با خمیر بازی شهر می‌سازند. این بازیها مفاهیم اجتماعی عمیقی مانند نوبت‌گیری، همکاری و گفت‌وگو را به صورت غیر مستقیم در ذهن کودک نهادینه می‌کنند.
شاید فکر کنید که مهارت‌های حرکتی ظریف تاثیر چندانی بر تخلیه هیجانات کودکان ندارند اما اشتباه می‌کنید. تحقیقات نشان داده‌اند که برخی از حرکات دستورزی مانند فشار دادن خمیر بازی و یا تلاش برای حرکت دادن برخی از اسباب بازیها، باعث تخلیه مثبت هیجان و بروز احساسات درونی در کودکان می‌شوند.
زمان مناسب برای شروع تقویت دست ورزی
پزشکان اشاره می‌کنند که فرآیند تقویت عضلات دست و مهارت‌های حرکتی ظریف از همان ابتدای تولد و 2 ماهگی آغاز می‌شود و بهترین زمان رشد آن تا 6 سالگی است.
در زمان نوزادی کودک اولین تلاش‌ها را برای در دست گرفتن و یا فشار دادن جغجغه و آویزهای بالای تخت را از خود نشان می‌دهد. گرفتن وسیله، پرتاب کردن و فشار دادن آن‌ها به تقویت عضلات دست کمک می‌کند.
از سن 2 تا 5 سالگی دامنه این حرکات بیشتر می‌شود و والدین با فراهم کردن بازی‌های مناسب برای رشد این مهارت، می‌توانند موثر واقع شوند. در بازه زمانی کودکی تا ورود به پیش دبستانی، سرگرمی‌هایی مانند چیدن پازل، بازی کردن با گل، کار با قیچی مخصوص کودکان و البته نقاشی کشیدن به تقویت مهارت کمک خواهد کرد.
اگر کودکی دارید که در بازی سنی 2 تا 7 سال قرار دارد و درباره مهارت‌های ظریف او اطمینان ندارید، بهتر است نشانه‌های زیر را در کودک چک کنید و در صورت وجود هر کدام با پزشک مرتبط مشورت کنید و کودک را مشغول ابزارهای دستورزی کنید:
- ناتوانی در گرفتن مداد یا قاشق
- بی‌علاقگی به رنگ‌آمیزی یا بریدن با قیچی
- خستگی زودهنگام حین فعالیت‌های دستی
- انجام کند یا نامرتب فعالیت‌های روزمره مثل بستن زیپ
نقش والدین و مربیان در تقویت دست ورزی
والدین و مربیان مهد کودک نقش بزرگی در تقویت عضلات دست و انگشتان کودک بازی می‌کنند. مهم‌ترین نقش بزرگ‌ترها آماده کردن محیط و ایجاد بستر برای بازی است. محیط کودکان باید امن و غنی از اسباب بازی‌هایی باشد که در عین سرگرم کننده بودن، عضلات کودکان را تقویت بکنند.
والدین باید اجازه استقلال در فعالیت‌های روزمره را به فرزندان بدهند و از ابزار محبت با انجام دادن کارهای شخصی آن‌ها پرهیز کنند. اجازه بدهید فرزندان خودشان لباس بپوشند و با چند بار بالا و پایین بستن دکمه‌ها، هماهنگی بین چشم و دست را یاد بگیرند.
در مهد کودک مربیان کودکان را به سمت انجام بازی‌هایی مانند نقاشی کشیدن یا کامل کردن پازل هدایت می‌کنند. بهتر است والدین هم در طول روز زمانی را اختصاص به انجام مهارت‌های دست ورزی بدهند. بازی کردن با گل، نقاشی همراه با کودک و درست کردن کاردستی مثال‌هایی از بازی‌های مورد علاقه کودکان هستند.
در تمام طول بازی این مسئله را در خاطر داشته باشید که کودکان از تشویق انگیزه زیادی دریافت می‌کنند. لذا این مورد را از ایشان دریغ نکنید و اجازه دهید از حضور و تشویق شما اطمینان خاطر داشته باشند.
چطور دست ورزی را در کودکان تقویت کنیم؟
تجربه فرزندپروری با تمام آموزش‌هایی که به صورت یکسان به مادران و مربیان داده می‌شوند، همیشه یونیک و خاص است. درنتیجه هر مادری در این مسیر ممکن است تجربه جدید و جالبی داشته باشد که به اشتراک گذاشتن آن شاید انگیزه و راهکاری باشد برای دیگر افرادی که شرایط مشابه دارند. پس حتما تجربیات خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بذارید.
اما سوالی که در نهایت بسیار پرسیده می‌شود این است که چطور دستورزی را در کودکان تقویت کنیم؟ برای پاسخ به این سوال در ادامه 11 راهکار طلایی برای تقویت عضلات دست کودکان آورده‌ایم:
- خمیر بازی و ساختن از روی الگوها
- حل کردن پازل و جورچین
- تلاش برای نقاشی و رنگ‌آمیزی مرتب
- استفاده از انبر برای در دست گرفتن اسباب بازیها
- انجام ماز و غلتاندن انواع توپ و تیله بر روی سطوح
- گل بازی کردن و سفالگری
- نخ کردن مهره
- بازی با گیره‌های لباس، اسفنج و قطره‌چکان
- بازی با ساختنی‌ها و لگو
- کاردستی ساختن با استفاده از قیچی و ساختن اوریگامی ساده
- باز و بسته کردن درب ظرف‌های کوچک
تیم دکتر بازیها همچنین دوره‌های خوبی برای تقویت مهارت‌های دست ورزی کودکان شما ترتیب دیده است. این دوره‌ها که مخصوص والدین و متخصصین طراحی شده شامل راه‌هایی برای بازی سازی و کار با کودک برای تقویت این مهارت مهم و کلیدی است. یکی از این دوره‌ها دوره دست ورزی 4 تا 7 سال است که شما می‌توانید آن را تهیه کنید و از مزایای آن بهره مند شوید.
نتیجه‌گیری
دست ورزی تنها ابزاری برای ارتقاء دامنه فعالیت‌های فیزیکی کودکان نیست. کودکان با انجام فعالیت‌های دست ورزی، رشد اجتماعی و عاطفی زیادی تجربه می‌کنند. با تقویت این مهارت ساده ولی مهم، کودکانی مستقل، خلاق، متمرکز و آماده برای ورود به مدرسه تربیت می‌شوند.
اگر والدین و یا مربی کودکان بین 2 الی 7 سال هستید، همین حالا درباره مهارت دست ورزی در سایت‌های معتبر مطالعه کنید و ابزارهای پیشنهادی را در بخشی از برنامه روزانه ایشان قرار دهید. برای ایده‌های بیشتر می‌توانید مقالات مهارت‌های دستورزی در کودکان و بازی‌های تقویت‌کننده دستورزی را مطالعه کنید و از راهکارهای عملی با توجه به شخصیت فرزندان بهره‌مند شوید.
